Kardinaal Danneels op bezoek op de FVG

Wilrijk, 16 februari 2005

Filosfische Kardinaal Danneels op bezoek bij jubilerende FVG:

"Laten we God boven het gewoel houden…"

Pluralisme beschouwd vanuit het licht der waarheid, een beter onderwerp kon een ook al jubilerende Kardinaal Danneels niet gekozen hebben voor de reflectie die hij hedenochtend hield in de gebouwen van de Faculteit voor Vergelijkende Godsdienstwetenschappen voor een aandachtig en multi-religieus publiek. Rector Vonck liet het al even horen in zijn inleidende woorden: "Er is veel veranderd op het gebied van religie en kerken tijdens de 25-jarige groei en bloei van de Faculteit."

Kardinaal Danneels pikte hier gretig op in door nader in te gaan op onze perceptie van variatie en tolerantie op religieus gebied. Liever dan de term pluralisme te gebruiken spreekt hij over pluraliteit. Toch moeten we ons afzetten tegen de indifferentie van het verlangen om zomaar alles te willen zijn en tegenover het relativisme van een "alles-is-gelijk" houding. Dat zou een verarming betekenen, aldus de kardinaal.

De toespraak spitste zich toe op het concept van de waarheid. De waarheid is monolithisch, benadrukte de kardinaal. Je kunt er geen deal mee sluiten en er is geen nuance. Meerdere waarheden zijn er niet maar langs de subjectieve kant bekeken kan men wel spreken van pluralisme. Sedert de Renaissance en vooral sedert Kant is het belang van de subjectiviteit en het ik enorm gestegen. Kerken hebben het daarom niet gemakkelijk om hun "geopenbaarde waarheid" te verkondigen. We zien al bij de apostelen dat zij een zwart/wit perceptie van de waarheid hadden bij het bestempelen van goede en slechte daden. Jezus corrigeert dat beeld en geeft een kans aan het afwijkende gedrag. "Waarom werd dit zo laat opgemerkt door de mensheid?" vraagt de kardinaal zich af.

Feit is dat de waarheid zich slechts toont na vele eeuwen hoewel ze er altijd is geweest. Het is net als met het gegeven van de gelijkheid tussen man en vrouw: er is een hele culturele omwenteling voor nodig om dit voor iedereen zichtbaar te maken. Vergeten we niet dat de Mattheüspassie van Bach als slechte muziek werd beschouwd tot ze onder het stof vandaan werd gehaald door Mendelssohn. Zo worden begrippen als pluralisme en het recht op dwalen pas nu bespreekbaar. Nochtans vond Augustinus al in de vroege eeuwen van onze jaartelling dat er "niemand ooit helemaal goed of helemaal slecht is, goed en kwaad zijn met elkaar verweven". Zijn idee over tolerantie blijkt ook uit de volgende nogal boude uitspraak: "Er moeten mesthopen zijn, anders stinkt het overal."

Het zijn volgens ons ook steeds de anderen die de niet-pluralisten zijn, aldus de kardinaal die verwees naar de heksenjacht op het communisme in de Verenigde Staten rond het midden van de vorige eeuw. Zelfs de eerste christenen vonden dat in het Edict van 313. Ironisch genoeg bevonden zij zich niet zo lang daarvoor nog in het 'verkeerde' kamp. Pas in de late 19e en 20e eeuw begint de katholieke kerk officieel met het concept pluralisme rekening te houden. De eerste keer gebeurt dat in de encycliek "Pacem in Terris" van Johannes XXIII waarin een onderscheid gemaakt wordt tussen dwaling en degene die dwaalt. Een doorbraak komt er met het Vaticanum II en de encycliek "Gaudium et Spes".

De fundamentele kwestie volgens de kardinaal is echter of de waarheid opgelegd kan worden. Hij verwees daarbij naar de Conquista door de Spanjaarden in Zuid-Amerika. Daar werd de waarheid opgelegd met militaire, politieke en economische middelen, hulpconstructies, zoals de kardinaal het verwoordde. In het Heilig Jaar heeft de paus zich hiervoor verontschuldigd. De waarheid moet inderdaad geheel vrijwillig kunnen worden aangenomen, aldus de kardinaal. Zij is geen kwestie van discipline noch orde, maar van intelligentie en vrijheid.

Dit vraagt dan ook een speciale houding tegenover het missioneringwerk. De waarheid is namelijk zo krachtig dat zij zichzelf uiteindelijk oplegt, ook al kan daar een hele tijd overheen gaan. De kardinaal beaamde stellig: "Wij zijn voor de waarheid gemaakt; ons innerlijk kompas is erop gericht." Daarom zijn voor het verspreiden van de waarheid geen hulpconstructies nodig maar getuigenis. De kardinaal ziet hoe deze overgang zich aan het voltrekken is in alle religies en kerken. Het getuigenis is de meest onweerstaanbare manier om te overtuigen. Kijk naar de angst van tirannen voor martelaren die bereid zijn te sterven voor de waarheid. De kardinaal is ervan overtuigd dat de diaspora's waarin we verzeild zijn geraakt getuigenis absoluut noodzakelijk maken. Er zijn vrijwel geen homogene religieuze gebieden meer waar getuigenis veel minder ter zake doet. De verschillende religies wonen nu onder elkaar.

Tijdens de laatste vijftig jaar is het onderscheid tussen de waarheid an Sich en de perceptie van de waarheid helemaal op de voorgrond getreden. Daarom wees de kardinaal op het enorme belang dat religies hebben in de moderne samenleving. Vooreerst bepleiten zij het idee van de transcendentie: de mens is meer dan de mens, zoals Pascal al stelde. We moeten trachten God boven het gewoel te houden. Religies breken een lans voor de waarde van de ethiek. Een niet te veronachtzamen factor nu we alom geconfronteerd worden met de wet van de morele entropie. Het leven wordt met voeten getreden en niet alleen in kwesties zoals euthanasie en abortus, aldus de kardinaal. Godsdiensten bestrijden deze afkoeling en vormen een "negentropie" tegenover dit verlies aan energie.

"Tot slot blijft er slechts één vraag over", mijmerde de kardinaal. Het is de vraag over de dood. Waarom gaan wij dood? Het is contradictorisch om te sterven en er zijn vele en verschillende antwoorden op deze moeilijke vraag. Godsdiensten relateren haar aan het probleem van het eeuwige leven. Over de variatie aan antwoorden kan er gediscussieerd worden maar als de vraag niet meer geformuleerd wordt, is er sprake van ontmenselijking, aldus een openhartige kardinaal. De vraag over de dood is namelijk de kern van ons menszijn.

Leslie Versweyveld

Info: FVG – Bist 164, B-2610 Wilrijk - Antwerpen.
www.AntwerpFVG.org info@antwerpFVG.org